खोटाङको फेदीमा रेडपान्डा देखापरेपछि संरक्षणमा नयाँ आशा

विराटनगर — खोटाङको केपिलासगढी गाउँपालिका–१ फेदीस्थित चिलिम लाहुरे सामुदायिक वनमा लोपोन्मुख रेडपान्डा (हाब्रे) फेला परेको छ । स्थानीय मनोज राईले वैशाख २ मा उक्त रेडपान्डाको तस्बिर खिचेका हुन् । फेदी क्षेत्र रेडपान्डाको महत्वपूर्ण आवास क्षेत्र मानिन्छ जहाँ फुङ्गालुवा, छिमालुङ, वैशाखे वालिखा, चिलिम लाहुरे लगायतका सामुदायिक वनहरूमा रेडपान्डा पाइन्छन् ।

उक्त क्षेत्रमा रेडपान्डा नेटवर्कको आर्थिक सहयोगमा जनकल्याण समाज नेपाल, खोटाङले समुदायमा आधारित रेडपान्डा संरक्षण परियोजना सञ्चालन गरेको छ । परियोजनाले ती वनहरूमा हेरालु समेत राखेको छ । रेडपान्डा प्रशस्त पाइए पनि संख्या भने गणना भइनसकेको जनकल्याण समाज नेपाल, खोटाङका अध्यक्ष विरेन्द्र मगरले बताए । ‘फेदी रेडपान्डाको हव नै हो,’ मगरले भने, ‘रेडपान्डाको संख्या धेरै नै भए पनि गणना चाहिँ भएको छैन ।’

नेपालमा रेडपान्डाको अवस्थिति र संख्या
नेपालमा इलाम, पाँचथर, ताप्लेजुङ, खोटाङ, जुम्ला, कालिकोट, डोल्पा, मुगु, रुकुम, रोल्पा, सोलुखुम्बु, भोजपुर, संखुवासभा, ओखलढुंगा, रामेछाप, दोलखा, सिन्धुपाल्चोक, रसुवा, नुवाकोट, गोरखा, मनाङ, मुस्ताङ, बागलुङ, र पर्वतलगायतका २४ जिल्लामा रेडपान्डा पाइन्छन् । रेडपान्डा मुख्यतया लाङटाङ, सगरमाथा, मकालु–बरुण, रारा, कञ्चनजंघा, धौलागिरी, गोरखा, अन्नपूर्ण र धोरपाटन संरक्षण क्षेत्रहरूमा पाइन्छन् ।

नेपालमा रेडपान्डाको संख्या  २३७ देखि १ हजार ६१ वटाबीच अनुमान गरिएको छ । रेडपान्डा नेटवर्कको अध्ययन अनुसार पूर्वी नेपालमा रहेको पाँचथर–इलाम–ताप्लेजुङ (पीआईटी) करिडोरमा रेडपान्डाको संख्या बढ्दो छ जहाँ २०११ मा ८८% क्षेत्रफलमा रेडपान्डा देखिएको थियो भने २०१९ मा यो ९३% मा पुगेको छ ।

नेपालका विभिन्न स्थानका स्थानीय, हेरालु वा संरक्षकले समय–समयमा रेडपान्डा देखेर तस्बिर खिचेका छन् । केही उदाहरण यस्ता छन् :

इलाम (सन्दकपुर क्षेत्र) – इलामको रेडपान्डा संरक्षण क्षेत्रमा स्थानीयले नियमित रूपमा रेडपान्डा देख्ने गरेका छन् । त्यहाँका गस्तीमा खटिएका हेरालुहरूले थुप्रै तस्बिर सार्वजनिक गरेका छन् ।
ताप्लेजुङ (कञ्चनजंघा क्षेत्र) – संरक्षण क्षेत्रमा खटिएका र स्थानीयले रेडपान्डाको तस्बिर लिइ सामाजिक सञ्जालमा पनि राख्छन् ।
रोल्पा (गंगादेव गाउँपालिका) – २०७९ मा स्थानीय किसानले रेडपान्डा देखेर मोबाइलमा तस्बिर खिचेका थिए जुन समाचारमा पनि आएको थियो ।
डोल्पा (शे फोक्सुण्डो राष्ट्रिय निकुञ्ज) – यहाँ गस्तीमा खटिएका कर्मचारी तथा संरक्षणकर्मीहरूले थुप्रैपटक तस्बिर खिचेका छन् ।
सोलुखुम्बु (सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्ज क्षेत्र) – ट्रेकर र स्थानीय हेरालुहरूले रेडपान्डा देखेका र तस्बिर खिचेका रिपोर्ट छन् ।
यी तस्बिरहरू संरक्षण सचेतना, अनुसन्धान र पर्यावरणीय शिक्षा अभियानमा उपयोग भएका छन् ।

नेपालका लागि रेडपान्डाको संरक्षणको महत्व

रेडपान्डा जैविक विविधताको प्रतीक हुन् । रेडपान्डाको संरक्षणले अन्य दुर्लभ प्रजातिहरू जस्तै हिउँ चितुवा, कालो भालु र पाङ्गोलिनको संरक्षणमा पनि सहयोग पु¥याउँछ । रेडपान्डा संरक्षणले स्थानीय समुदायलाई रोजगारी, पर्यटन र वातावरणीय शिक्षा प्रदान गर्छ ।

उदाहरणस्वरूप इलाम नगरपालिकाले १ सय १६ हेक्टर क्षेत्रफलमा नेपालकै पहिलो सामुदायिक रेडपान्डा संरक्षण क्षेत्र घोषणा गरेको छ ।यसले स्थानीय समुदायको सहभागिता र पर्यटन प्रवद्र्धनमा योगदान पुर्याएको छ ।
खोटाङको फेदीमा रेडपान्डाको देखापरेको घटनाले स्थानीय संरक्षण प्रयासहरूलाई थप ऊर्जा प्रदान गरेको छ ।

रेडपान्डा संरक्षणमा स्थानीय समुदायको सक्रिय सहभागिता, वैज्ञानिक अनुसन्धान र सरकारी सहयोग आवश्यक छ । रेडपान्डाको संरक्षणले जैविक विविधता जोगाउनुका साथै स्थानीय समुदायको जीवनस्तर उकास्न पनि मद्दत गर्छ ।