मनसुनमा रातिको झरी किन बढी?

द नेप्लिज संवाददाता

८ असार २०८२, सोमबार

विराटनगर– मनसुनमा राति नै बढी पानी किन पर्छ ? यो सवाल धेरैको मनमा होला । मनसुनमा राति नै बढी वर्षाका केही वैज्ञानिक कारणहरू छन्, जुन वातावरणीय प्रक्रियासँग जोडिएका हुन्छन्। मुख्य यसप्रकार छन्:

🌧️ १. तापक्रम र वाष्पीकरण (Evaporation and Cooling Effect):

दिउँसोको समयमा सूर्यको तापले भू–भाग र जलाशयहरू तताइरहेका हुन्छन्। यसले पानीलाई वाष्पमा रूपान्तरण गर्छ।
साँझपख तापक्रम घट्दै जान्छ, जसले गर्दा वायुमण्डलको तल्लो तह चिसो हुन्छ। यस चिसोपनले वाष्पलाई संघनित (condense) गराउँछ र वर्षा गराउँछ।
यो प्रक्रिया प्रायः राततिर सक्रिय हुन्छ, जसले गर्दा वर्षा पनि रातमा बढी हुन्छ।

🌫️ २. वायुमण्डलीय अस्थिरता (Atmospheric Instability):

दिनभर जम्मा भएको नमी र तापक्रमका कारण वातावरण अस्थिर बन्छ।
साँझ र राति त्यस अस्थिरताको चरम अवस्थामा पुग्दा बादलहरू गह्रुँगा हुन्छन् र पानी झर्छ।

💨 ३. स्थानीय वायु प्रवाह (Local Wind Patterns):

राति वायुप्रवाह तलतिर सर्ने (downward flow) प्रवृत्तिमा हुन्छ, जसले बादललाई तल झारेर वर्षा गराउँछ।
समुद्री क्षेत्रमा यो झन् बढी प्रभावकारी हुन्छ — राति समुन्द्रबाट भू–भागतर्फ आउने आर्द्र वायुले भारी वर्षा गराउँछ।

🌀 ४. मौसमी प्रणालीको प्रभाव (Monsoon Systems):

मनसुन प्रणालीले राति बढी सक्रियता देखाउँछ, विशेषगरी मध्यरातदेखि बिहानको समयसम्म।
भारत, नेपाल, बंगलादेशलगायत क्षेत्रहरूमा यो सामान्य मौसमी चक्र हो।

मनसुनमा राति बढी पानी पर्नु प्राकृतिक प्रक्रिया हो — वायुमण्डलीय चाप, तापक्रम, वाष्पीकरण, र संघननको संयोजन। यस्ता वर्षाहरू कृषिका लागि उपयोगी हुन सक्छन्, तर सहरी क्षेत्रहरूमा बाढी, जलमग्नता र क्षतिको डर पनि बढाउँछन्।

मनसुनमा राति बढी पानी किन पर्छ भन्ने प्रश्नलाई भू–भाग अनुसार (तराई, पहाड, र उपत्यका) फरक–फरक ढङ्गबाट विस्तृत रूपमा बुझ्नेछौँ:

🟩 १. तराई (जस्तै: विराटनगर, जनकपुर, नेपालगञ्ज)

✅ मुख्य कारण:

समतल भूभाग भएकाले वायुमण्डलीय तापक्रम दिनभर राम्ररी बढ्छ, जसले वाष्पीकरण (evaporation) प्रक्रिया तीव्र बनाउँछ।
राति तापक्रम अचानक घट्ने हुँदा, संघनन (condensation) प्रक्रिया प्रभावकारी हुन्छ।
भारतबाट आउने मौसमी नमीयुक्त वायुले रातपख उत्तरतर्फ प्रवेश गर्दा भारी वर्षा गराउँछ।

🌧️ असर:

रातको वर्षाले सहरी क्षेत्रमा जलमग्नता हुने, विद्युत अवरोध र कृषिमा क्षति हुने सम्भावना।
कहिलेकाहीँ बिहानसम्म पनि पानी नरोकिने अवस्था।

🟫 २. पहाड (जस्तै: इलाम, दार्चुला, रोल्पा, गोरखा)

✅ मुख्य कारण:

ओरोग्राफिक इफेक्ट (Orographic Rainfall) अर्थात् पहाडमा ठोक्किएको वायुले माथि उक्लँदा चिसो भएर संघनित हुन्छ।
दिउँसो बादल बन्ने प्रक्रिया सुरु हुन्छ, तर पानी खस्न रातको चिसो वातावरण कुर्नुपर्छ।
पहाडी क्षेत्रको अस्थिर भू–आकृति र तापक्रम भिन्नता पनि सहयोगी हुन्छ।

🌧️ असर:

रातको झरीले पहिरोको खतरा, सडक अबरुद्ध र जनधनको जोखिम बढाउँछ।
बर्खायाममा लामो समयसम्म भिजेका जमिन खस्कन सक्छन्।

🏞️ ३. उपत्यका (जस्तै: काठमाडौँ)

✅ मुख्य कारण:

उपत्यका भनेको भित्रि भागमा रहेको थलो भएकाले यहाँ तल्लो क्षेत्रमा नमी थुप्रिन सक्छ।
रातपख उपत्यकाको हावा थुनिएर रहने प्रवृत्ति हुन्छ, जसले संघननलाई सहज बनाउँछ।
हिमाली हावाको मिलन र स्थानीय प्रभावले गर्दा साँझदेखि राति वर्षा धेरै हुने गर्छ।

🌧️ असर:

काठमाडौंजस्ता सहरहरूमा रातको झरीले नाला, ढल, सडक भरिने, ट्राफिक अस्तव्यस्त हुने समस्या।
हावाको थुनावटले वर्षा लामोसमय टिक्ने सम्भावना।

🔍 निष्कर्ष :

भू–भाग	रातको वर्षाको कारण	प्रमुख असरहरू
तराई	चिसो तापक्रम, समतलता, भारतको वायु	जलमग्नता, विद्युत अवरोध
पहाड	ओरोग्राफिक इफेक्ट, चिसोपन	पहिरो, सडक अबरुद्ध
उपत्यका	थुनिएको वायु, संघनन, भू–स्वरूप	ढलपानी, ट्राफिक अवरोध